بسم الله الرحمن الرحيم

قرآن در سوره يوسف ـ على نبيّنا و آله وعليه السلام ـ روش پيامبر مكرم اسلام و راه مشى او و همه كسانى كه دنباله رو او هستند را بيان كرده و نشان داده است كه پيروان پيامبر(صلى الله عليه وآله) و اقتداكنندگان به او چه بايد بكنند. قرآن با آن بيان مبين و زيباى خودش ـ تا آنجا كه زيبايى و مبين بودن آن براى ما قابل درك است والّا قرآن را آنچنان كه هست كه نمى توانيم درك كنيم ـ در آيه/108 سوره يوسف به نبى مكرّم اسلام فرمان مى دهد كه به ديگران بگو روش من دعوت بر اساس بصيرت است : «قل هذه سبيلى ادعوا إلى اللّه على بصيرة انا ومن اتبعنى »؛ يعنى من شماها را به علم مطلق، به كمال مطلق، به عدل مطلق و به ذات داراى همه صفات كماليه و جماليه و فاقد هرگونه نقص و يا صفت ناپسند دعوت مى كنم. من شماها را دعوت مى كنم به اعتقادات مربوط به او و به آنچه كه در باره اصول اعتقادات است از توحيد، معاد، نبوت، امامت و آنچه در رابطه با اخلاقيات است و آنچه مربوط به احكام و فروع دين و هر آنچه كه مربوط به «اللّه» است. همه چيز مربوط به «اللّه» است، چون اللّه در باره هر چيز حكمى دارد، راه دارد، او براى همه زندگى و خصوصيات بشر دستور دارد. همچـنان كه امور تكوين به دست اوست، جـهان تكوين همه در دست ذات خداى تعالى است كه «لا مؤثر في الوجود الا اللّه»، عالم تشريع و قانونـگذارى و اخلاقيات و اعتباريات و امور مربوط به اعتقادات، نيز همه و همه مربوط به او مى باشد. پيامبر(صلى الله عليه وآله) ما را دعوت مى كند به «اللّه» چه نسبت به اخلاقيات، چه فروع دين، و چه اصول دين. ادعو إلى اللّه، ولى اين دعوت منِ پيامبر به خدا و دين خدا و اخلاقيات اسلامى و فروع دينى «على بصيرة» است، بر اساس بصيرت است.
«بصيرت» يعنى يك حجت قاطعه، يعنى يك دليلى كه طرف را قانع مى كند، مگر آنكه وى ظرفيت فكرى نداشته باشد و يا از باب لجاجـت و دشمنى قبول نكند. ولى خود دليل به حسب طبع و بالقوّه حجت قاطع و دليل محكمى است. پس هر چه من به عنوان پيامبر اسلام مى گويم بنا هست با حجت و با دليل بگويم، آن هم دليلى روشن، آن هم دليلى كه قابليت قطع عذر را دارد و توان قانع شدن طرف با آن را دارد. اين كار من است.
سپس قرآن تأكيد مى ورزد كه من و هر كه دنباله رو من است مشى او بايد همين باشد: «أنا ومن اتبعنى». يعنى خط مشى پيامبر و دعوت إلى اللّه و كار بنده و جناب عالى كه خود را تابعان نبى مكرّم صلى الله عليه و آله مىدانيم، اين است كه مسائل و حرفها و مطالبمان با بصيرت باشد. اگر يك جا مطالبى را با زور خواستيم به ديگرى تفهيم كنيم، يعنى طرف را مجبور كنيم به پذيرش ظاهرى، در حالتى كه پذيرش قلبى ندارد و بگوييم اين است و لاغير، و حق ندارى غير از اين بگويى، اگر اين گونه بود، دعوت با استبداد بود، دعوت با خشونت بود، دعوت با اين منطق بود كه تو حق حرف زدن و سؤال و جواب ندارى، يعنى دعوت اختلاف و خفقان، اين سبيل رسول اللّه نيست، راه پيامبر نيست، كما اينكه خدا هم چنين نيست. خدا هم اين طور نيست كه با اكراه و استبداد بخواهد حرفهايش را براى جامعه بيان كند. به پيامبرش مى گويد: « لا اكراه في الدين»، «لست عليهم بمصيطر». ظلم در هر شكلش باشد بد است. كما اينكه اگر بخواهيم با نا آگاهى و خمودى حرفى را بيان كنيم، استعمار فكرى كنيم، نگذاريم طرف فكرش رشد و تراوش كند، نگذاريم استعدادها رشد كند، جلوى تزكيه و رشد استعدادها را با راههايى بگيريم، اگر اين گونه هم باشد، اين دعوت هم دعوت إلى اللّه نيست، سبيل رسول اللّه نيست، سبيل رسول اللّه همان است كه ائمه معصومين ـ صلوات اللّه عليهم اجمعين ـ و علماى ما «قدس اللّه ارواحهم » در طول تاريخ آن راه را رفته اند.
شما ملاحظه كنيد در زندگى ائمه، استبداد نيست، هيچ گونه اجبارى نيست، بلكه چون معصوم بودند، زندگى آنان بر سؤال و جواب است.
ببينيد در ريزترين مسائل سؤال مي كنند و ائمه(عليهم السلام)جواب مى دهند. به امام صادق(عليه السلام) عرض كرد: آقا چرا در نماز جماعت اگر يك مأموم باشد بايد سمت راست امام بايستد؟ امام در جواب نفرمود: حرف نزن، اين قانون خداست! بلكه براى آنكه بصيرت زيادترى براى او حاصل شود و آماده تر براى پذيرش گردد فرمود: براى اينكه اين مأموم دنباله رو امام جماعت است و بناست امام جماعت را اطاعت كند، و خداوند مطيعين را اهل يمين قرار داده است، آنان از اصحاب يمين هستند، بنابراين، بايد سمت راست امام باشيد.
يا مثل مرحوم مقدس اردبيلى، آن فقيهى كه آزادى را در فقه رواج داد ولى متأسفانه حرفها و نظرات او چنان كه بايد در حوزه ها مورد توجه، دقت و اهتمام قرار نگرفته است. ملاحظه كنيد چگونه مطالب را با بصيرت بيان مىكند. اين فقيه در باب نماز بر ميت همانند ديگر فقها گفته است مستحب است نماز را را جايى بخوانند كه آماده و مقرّر براى نماز ميّت شده است. سابقاً بعضى از جاها در جوار قبرستان بود كه هميشه مرده را براى نماز در آنجا مى گذاشتند، چون نماز ميت در مسجد كراهت دارد. مقدس اردبيلى كه در ايمان و اعتقادات صادقش كمتر كسى را بعد از شيخ انصارى(قدس سره) و امام امت ـ سلام اللّه عليه ـ، همانند او سراغ دارم كه با بصيرت و تعبّد خاص رفتار كند مىفرمايد: اين استحباب ممكن است براى دو جهت باشد، يكى تبرّك به مكان، يعنى چون اينجا زياد نماز خوانده اند، اين مكان متبرّك است و بركت دارد. براى ميت با بركت خواهد بود كه در آنجا بر او نماز خوانده شود. علت استحباب شايد اين نكته باشد. شبيه آن را يك نفر منبرى كه خدا رحمتش كند در منزل امام در باره علّامه طباطبايى نقل مى كرد. علامه طباطبايى، آن فيلسوف و مفسّر بزرگ و روشنفكر اسلامى براى شركت در روضه به يك منزل كه سابقه روضه خوانى زيادى داشت مىآمد. ولى سؤال مى كرد در كدام يك از اتاقها بيشتر روضه خوانى شده تا آنجا بنشيند. يعنى آن اتاق و فضايى كه بيشتر محل روضه خوانى بوده، متبرّك است. مرحوم كاشف الغطا در باب وصيت به دفن جسد در كنار حرم مصعومان(عليهم السلام)، مثل وصيت به دفن در نجف يا كربلا، و يا طواف دادن دور حرم اميرالمؤمنين (عليه السلام) مى گويد: سرّ مطلب اين است كه همان گونه كه در اين دنيا در قربهاى مكانى زمينه و امكان اين وجود دارد كه انسان مورد لطف و عنايت قرار گيرد، در جهان بعد از مرگ هم، به قول ماها، نمادى از قرب مكانى است. يعنى با اين كار مي خواهد بگويد به احترام او به من هم رحم كن و به احترام او به من نيز مهربانى نما.