«مسلم» به هر کسي که در برابر حق تسليم است، گفته مي‌شود. «أللّهمّ أصلح كُلَّ فاسدٍ مِن أُمور المُسلمين»، يعني كساني كه در مقابل حق و عدالت تسليم اند و طغيان نمي‌كنند؛ فسادهايشان را اصلاح كن. اما آن كس که در مقابل حق طغيان مي‌كند من به او دعا نمي‌كنم، مثلاً ظالمي آمده گردنم را بزند، نمي‌ توانم به او بگويم دستت را بده مي‌خواهم ببوسم! بنابراين مسلم در اصطلاح قرآن و روايات به معناي تسليم در مقابل حق است.

چنانچه حضرت يوسف(علیه السلام) و موسي(علیه السلام) مي‌گويند: مرا مسلمان قرار بده! قرآن که مي‌فرمايد: (إِنَّ الدِّينَ عِندَ ﷲِ الإِسْلاَمُ)،[1] «همانا دين نزد خدا اسلام است»، اسلام يعني تسليم. يا در باره حضرت ابراهيم(علیه السلام) مي‌فرمايد: (کانَ حَنيفا مُسلِماً)،[2] ابراهيم(علیه السلام) حنيف مسلم بود، يعني تسليم در مقابل حق و عدالت بود.

معتقدين به اديان ديگر چون يهود و نصارايي که قائم به حق‌‌اند و امر به خوبي و نهي از بدي مي‌كنند، اين‌ها هم از صالحين‌اند. در قرآن مي‌فرمايد: (وَمَن يُطِعِ اللّهَ وَالرَّسُولَ فَأُوْلَـئِكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اﷲُ عَلَيْهِم مِّنَ النَّبِيِّينَ وَالصِّدِّيقِينَ وَالشُّهَدَاء وَالصَّالِحِينَ)،[3] «وکساني که از خدا و پيامبر اطاعت کنند، در زمره کساني خواهند بود که خدا ايشان را گرامي داشته [يعني] با پيامبران و راستگویان و شهيدان و شايستگانند». علامه طباطبايي(قدس‌سره) ذيل اين آيه مي‌گويد:

«اما آن چهار دسته عبارتند از: پيامبران، صديقين، شهدا، صالحين. پيامبران کساني هستند که وحي به‌ايشان نازل مي‌شده و خبر غيب پيشاپيش بوده است [...] . شهيد: قبلاً گذشته و گفته‌ايم که در قرآن به گواهان اعمال مردم گفته مي‌شوند نه شهيدان ميدان جنگ. صالحين: کساني هستند که صلاحيت نعمت خدا را دارند. صديقين: آنچه لفظ آن دلالت دارد اين است که صيغه مبالغه صدق است[. . .] صدّيق کسي است که اصلاً دروغ نمي‌گويد، کاري را هم (جزء حق) نمي‌کند، بدون پيروي هواي نفس و آنچه را که حق مي‌داند مي‌گويد و چيزي جز حق را نمي‌بيند، پس وي حقايق اشياء را مي‌بيند، سخن حق مي‌گويد، کار حق مي‌کند». [4]

ما درون را بنگريم و حال را * ني برون را بنگريم و قال را[5]

در قاموس خداوندي، خودي و غير خودي معني ندارد و تسليم در برابر حق و عمل نيک و صالح از هر كسي با هر ‌ايده‌اي پسنديده است.

در قرآن مي‌فرمايد: (مِّنْ أَهْلِ الْكِتَابِ أُمَّةٌ قَآئِمَةٌ)،[6] «از ميان اهل کتاب گروهي درست کردارند». در تفسير اين ‌آيه گفته شده: «قائمةٌ بِالإسلامِ»، نه اينکه به رسول الله(ص) ايمان دارند.‌ ايمان به مبدأ، معاد، و انجام كار شايسته، توسط معتقدان به ديگر اديان در زمان پيغمبر(ص) بوده و الآن هم هست. اگر يك يهودي يا يك مسيحي يسجد لله، يؤمن بالله، يأمر بالمعروف، ينهي عن المنكر، و در کار خير پيشي گرفت، الآن هم از صالحين است. اين مطلب از قرآن استفاده مي‌شود.

مراد از تکامل و پيشرفت، رشد در انسانيت است. امر به معروف تنها منحصر به اعمال عبادي ظاهري نيست، بلکه يک معناي عامي است که همان دعوت به خوبي‌ها است. براي همين است که شما ملاحظه مي‌کنيد در همين اديان توحیدی چون مسيحي‌ها، يهودي‌ها و حتي غیر توحیدی چون بت پرستان و مشرکان آدم‌هايي با اخلاق و منش بالا وجود دارند که بعضي از ما در مقابل آنها در مرحله پاييني قرار داريم.

--------------------------------------------------------------------------------
[1]. آل عمران (3)، 19.
[2]. همان، 67.
[3]. النساء(4)، 69.
[4]. الميزان، ج 4، ص 407.
[5]. مثنوي معنوي، دفتر دوم، بيت 10.
[6]. آل عمران(3)، 113.