(س 299) با عنايت به اينكه اگر شخصى دست راست ديگرى را قطع نمايد، به هنگام قصاص، چنانچه جانى فاقد دست راست باشد، دست چپ او و در صورت فقدان دست چپ، پاى او قطع مى گردد، بفرماييد: آيا اين حكم در مورد پا و ديگر اعضاى زوج بدن نيز قابل اجراء است؟ ( مثلاً اگر جانى پاى راست ندارد و پاى راست ديگرى را قطع كرده باشد، آيا اين جا نيز ابتدا پاى چپ وى و در صورت فقدان آن، دست او قطع مى گردد)؟

ج ـ قطع پاى چپ در مورد مثال ذكر شده در سؤال را حتى ابن ادريس (قدس سره)كه قطع پا را به جاى دست انكار نموده، جايز مى داند، و جواز هم مطابق با اطلاق آيه قصاص است كه در قصاص عين و اُذُن و انف به اصل آنها اكتفا نموده و قصاص عين به عين و اذن به اذن را جايز دانسته، و خود آيه دليل است بر اعتبار و كفايت مماثله فى الجملة، و بعيد نيست صدق عرفى قصاص و اعتداء به مثل و سيّئه در مقابل سيّئه با همان مماثلث فى الجملة، فعلى هذا، جواز قصاص يك عضو از دو عضو قابل قصاص ـ ولو به اختلاف در راست و چپ با فرض فقدان موافق آن عضو در جانى ـ، مشمول آيه 45 مائده و اطلاقات قصاص همانند جمله ديگر همان آيه « والجروح قصاص » مى باشد و اشكالى هم در مسئله نيست، و آنچه جاى بحث و سؤال مى باشد جايى است كه از مورد فتوا و روايت خارج باشد، يعنى قطع دست كسى كه پاى ديگرى را قطع نموده و خود فاقد هر دو پا مى باشد، چون در چنين موردى مماثلت وجود ندارد و خارج از نصّ و فتوا است، ليكن از باب الغاى خصوصيّت و تنقيح مناط ظاهراً جايز است و يا به عبارت صاحب جواهر از جهت فحوا و عموم علّت در صحيحه سجستانى، ففيها: «انّما يجب عليه الدية اذا قطع يد رجل و ليس للقاطع يدان و لارجلان فثم يجب عليه الدّية لانّه ليست له جارحة يقاصّ منها»[1] كه علت ديه را در قطع يد، نبود دست و پا قرار داده، بلكه اگر كسى به جريان احكام قصاص يدين و رجلين بر عينين و اذنين، حكم بدهد كه نحوه مماثلتى همانند مماثلت در پاها و دستها در آنها وجود دارد و هر دو از اعضا و نيروهاى بالا تنه انسان مى باشند، و نيز گفته مى شود چشم و گوش، مانند تعبير به دست و پا، حكم جزاف و فتواى خلافى نداده است و اصالت قصاص در قطع هاى عمدى و عموم علّت در روايت سجستانى مراعات گشته است. 26/8/77

--------------------------------------------------------------------------------

[1]. وسائل الشيعة، ج 29، ص 174، أبواب قصاص الطرف، باب 12، حديث 2.