در طواف چند چيز واجب است، يعنى در حقيقتِ طواف معتبر است.

1. طواف از حجرالاسود شروع و به حجرالاسود نيز ختم شود.

(مسئله 233) در شروع كردن طواف از حجرالاسود، لازم نيست كه تمام اجزاى بدن طواف كننده، از تمام اجزاى حجرالاسود عبور كند، بلكه همان قدر كه در عرف گفته شود كه از حجرالاسود شروع نموده و به حجرالاسود ختم كرده، كفايت مى كند، ليكن همان طور كه معمول است لازم است كه در دور هفتم از حجرالاسود بگذرد و از مطاف خارج شود، و اگر قبل از گذشتن از حجرالاسود از مطاف خارج شود، طوافش صحيح نمى باشد و دور هفتم ناقص است.

(مسئله 234) در طواف بايد همان طور كه همه مسلمين طواف مى كنند از مقابل حجرالاسود طواف كنند، بدون دقّتهاى ناشى از وسوسه، كه اين موجب اشكال و گاهى هم حرام است.

(مسئله 235) بر مُحرم لازم نيست در هر شوط بايستد و قصد شوط بعدى نمايد، بلكه اگر در همان اولِ طواف متوجه است كه مى خواهد هفت مرتبه به دور خانه خدا بچرخد براى خداوند و در حال دور زدن متوجه است كه طواف مى كند، كفايت مى كند و صحيح است.

(مسئله 236) اگر كسى بدون نيّت، طواف را قبل از حجرالاسود شروع كند، ولى نيّت طواف را از حجرالاسود بكند و دور هفتم را همان طور كه معمول است از حجرالاسود بگذرد، طواف او صحيح است؛ امّا اگر قبل از حجرالاسود نيّت طواف از حجرالاسود را بنمايد و به همان جا ختم كند، طواف او باطل است چون دور هفتم ناقص شده، بنابراين، اگر مانند فرض سابق از حجرالاسود عبور كند طوافش صحيح است، خلاصه در نيّت طواف بايد با نيّت و با انگيزه طواف قربة إلى اللّه از حجرالاسود شروع كند و در دورِ هفتم از آن بگذرد تا هفت شوط كامل شده باشد.

2. درتمام اشواط، خانه كعبه در طرف چپ طواف كننده واقع شود.

(مسئله 237) طواف كردن بايد به نحو متعارف باشد يعنى نبايد از حجرالاسود كه شروع مى كند به طرف ركن يمانى دور بزند، بلكه بايد از حجرالاسود شروع كند و به طرف ركن عراقى و بعد ركن شامى و بعد ركن يمانى برود و دور بزند، و زيادتر از آن لازم نيست، بلكه اگر موقع دور زدن مثلاً رو به كعبه هم باشد اشكال ندارد، و در روايت وارد شده كه پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) سواره با شتر طواف نموده اند و در اين حال قهراً شانه از خانه كعبه منحرف مى شود.[1]

(مسئله 238) واجب نيست در حال طواف روى طواف كننده به طرف جلو باشد، بلكه جايز است به سمت راست يا چپ نگاه كند و يا صورت خود را برگرداند، بلكه به عقب نگاه كند، كما اينكه مى تواند روبه روى كعبه شود و دور بزند، همچنين مى تواند طواف را رها كند و كعبه را ببوسد و برگردد از همان جا طوافش را ادامه دهد، آرى نبايد عمداً پشت به كعبه طواف نمايد.

(مسئله 239) اگر به واسطه مزاحمت طواف كنندگان و كثرت جمعيت يا عمداً روى طواف كننده به كعبه واقع شود و يا عقب عقب طواف كند يا پشتش بدون قصد و يا بدون صدق اهانت به كعبه واقع شود، طوافش صحيح است.

(مسئله 240) طواف به نحو متعارف هرچند در ازدحام جمعيت باشد صحيح است، و فشارها و حركتهاى حاصل از ازدحام جمعيت در بعضى از مواقع مانع صدق عرفى نيست و مضر به طواف نمى باشد.

(مسئله 241) در طواف كردن، شخص هر طور حركت كند مانعى ندارد، مى تواند آهسته يا تند برود يا بدَود و مى تواند سواره طواف كند، ليكن بهتر است كه به نحو متعارف طواف كند و ديگران را در طواف كردن اذيّت نكند.

3. داخل كردن حِجر اسماعيل(عليه السلام) در طواف

(مسئله 242) حجر اسماعيل(عليه السلام)محلّى است متّصل به خانه كعبه، و محلّ دفن حضرت اسماعيل(عليه السلام) و مادر او و جمعى از انبيا(عليهم السلام) است كه در طواف بايد دور خانه كعبه و حِجر اسماعيل(عليه السلام)بگردد نه داخل حِجر اسماعيل(عليه السلام).

(مسئله 243) اگر شخص در حين طواف داخل حجر اسماعيل(عليه السلام)شود، طوافش باطل است و بايد آن را اعاده كند، و اگر عمداً اين كار را بكند، حكم ابطال و يا ترك عمدى طواف را دارد كه حكمش گذشت، و اگر سهواً اين كار را بكند، حكم ابطال سهوى را دارد.

(مسئله 244) اگر كسى در بعضى از دورها، حجر اسماعيل(عليه السلام)را داخل در دور زدن نكرد، احتياط واجب آن است كه فقط آن دور را از سر بگيرد و اعاده طواف لازم نيست. گرچه اگر طواف را از سر بگيرد، مانعى ندارد بلكه راحت تر است.

(مسئله 245) اگر كسى در بعضى از دورها از روى ديوار حجر اسماعيل(عليه السلام)حركت كند، احتياط آن است كه آن دور را از سر بگيرد و در اين فرض نيز، به احتياط مستحب تمام كردن آن دور طواف از آنجايى كه از روى ديوار رفته است، نيز كفايت نمى كند، گرچه در هر صورت از سرگرفتن و استيناف طواف راحت تر است.

(مسئله 246) دست گذاشتن روى ديوار حجر اسماعيل(عليه السلام)در حال طواف، جايز است و به طواف ضرر نمى رساند، گرچه احتياط مستحب در ترك آن است.

4. طواف بين كعبه و مقام ابراهيم(عليه السلام)

(مسئله 247) به نظر اين جانب طواف بايد دور كعبه و در مسجدالحرام باشد و لازم نيست كه بين كعبه و مقام ابراهيم(عليه السلام)باشد، پس حدّ طواف مسجدالحرام است، هر چند پشت مقام باشد.

5. بيرون بودن از خانه كعبه و آنچه از آن محسوب مى شود.

(مسئله 248) در اطراف ديوار خانه خدا يك برآمدگى است كه آن را «شاذِرْوان» گويند، و جزء خانه كعبه است، و طواف كننده بايد آن را هم داخل طواف قرار دهد، ولى اگر كسى به واسطه كثرت جمعيت يا غير آن از بالاى شاذروان برود و دور بزند، آن مقدار كه دور زده باطل است، و بايد آن را اعاده كند، و راحت تر اين است كه طواف را از سر بگيرد و طواف از سرگرفته شده كفايت مى كند.

(مسئله 249) دست به ديوار خانه كعبه گذاشتن در آنجايى كه شاذروان است، جايز است و به طواف ضرر نمى رساند، گرچه احتياط مستحب ترك اين عمل است.

6. طواف بايد هفت شوط كامل باشد.

(مسئله 250) طواف بايد هفت شوط كامل باشد، نه كم تر و نه زيادتر، و اگر از اول طواف كننده عمداً قصد كند كم تر از هفت دور يا بيشتر طواف كند، طوافش باطل است، اگرچه به هفت دور تمام كند؛ و در صورت ندانستن مسأله و همچنين در صورت سهو و غفلت چنانچه به هفت دور تمام كند، اعاده طواف لازم نيست مگر در جاهل مقصر كه بنابراحتياط واجب اعاده نمايد.

(مسئله 251) اگر كسى در اثناى طواف، از قصد هفت شوط برگردد و نيّت كند طواف را كم تر يا بيشتر از هفت شوط انجام دهد، هر چه را با اين نيّت به جا آورده، باطل است و بايد آن را اعاده كند، و اگر با اين قصد زيادتر طواف كند، اصل طواف او باطل مى شود.

(مسئله 252) اگر كسى از اول قصد كند كه هشت دور طواف به جا آورد، ليكن قصدش آن باشد كه هفت شوط آن طواف واجب باشد و يك شوط، قدم زدن دورِ خانه خدا براى تبرّك يا تماشا يا پيداكردن كسى و يا به قصد ديگر باشد، طواف او صحيح است.

(مسئله 253) اگر فردى گمان كند كه يك دور طواف نيز مستحب است، همان طور كه هفت دور مستحب است و قصد كند كه هفت دور واجب را به جا بياورد و يك دور مستحب هم دنبال آن طواف انجام دهد، طواف او صحيح است.

(مسئله 254) اگر شخصى عمداً از طواف واجب، كم كند، چه يك دور ياكم تر يا بيشتر از يك دور، واجب است آن را اتمام كند، و اين در صورتى است كه موالات فوت نشده باشد، ولى در صورت فوت موالات، حكمش حكم قطع طواف است كه بيان مى شود، و اگر اتمام نكند، حكمش حكم كسى را دارد كه طواف را عمداً ترك كرده، به احتياط واجب، ولى به هر حال اگر طواف را از سر بگيرد، راحت تر و طوافش صحيح است.

(مسئله 255) اگر شخصى طواف را سهواً كم كند پس اگر از نصف طواف تجاوز نكرده باشد، طواف را اعاده نمايد، ليكن در همه موارد سهو، احتياط به تمام كردن طواف ناقص و اعاده طواف مى باشد و راحت تر آنكه طواف را از سر بگيرد و طوافش صحيح است.

(مسئله 256) اگر شخصى جهلاً بيش از هفت شوط طواف كند و بقيه اعمال بعد از آن را انجام دهد، اگر از اول قصد بيش از هفت شوط داشته، طواف و نمازش صحيح نيست و بايد آنها را اعاده كند، و ظاهراً اعاده بقيه اعمال، لازم نيست.

(مسئله 257) اگر شخصى بعد از مراجعت به وطن، متوجه شود كه طواف او ناقص بوده، بايد در صورت امكان خودش برگردد و طواف را دوباره به جا آورد، و در صورت مشقّت و حرج، نايب بگيرد.

(مسئله 258) در طواف واجب، قِران جايز نيست، يعنى جايز نيست طواف واجب را كه تمام كرد، بدون اينكه نماز طواف را بخواند و بدون فاصله، يك طواف ديگر به جا آورد، و اگر از اول طواف يا در اثناى طواف اول قصد قِران داشته، احتياط در اعاده طواف است؛ همچنين اگر بعد از تمام شدن طواف اول، قصد قِران كند، بنا بر احتياط طواف را اعاده كند.

(مسئله 259) در طواف مستحبى، قِران بين آنها، مانعى ندارد، پس جايز است چند طواف مستحبى به دنبال هم به جا آورد و بعد نمازهاى آنها را بخواند هر چند بنابر مشهور كراهت دارد .

(مسئله 260) اگر دورى را بر طواف واجب زياد كند و قصدش آن باشد كه زياده را جزء طواف قرار دهد، داخل در قِران ميان دو طواف است كه حرام است.

(مسئله 261) اگر شخصى سهواً طواف زيادى بر هفت دور به جا آورد، پس اگر زياده كم تر از يك دور است، اگر آن را قطع كند، طوافش صحيح است، و اگر يك دور يا بيشتر باشد، احوط آن است كه به هفت دور تمام كند، به قصد قربت مطلقه بدون تعيين مستحب يا واجب، بعد دو ركعت نماز طواف به قصد طواف واجب قبل از سعى به جا آورد و دو ركعت ديگر بعد از سعى به جا آورد، و آسان تر آن است كه طواف را از سر بگيرد و بعد نمازش را به جا آورد.

(س 262) شخصى در عمره مفرده طواف را تمام كرده است ولى مى گويد دلچسب نبود، لذا يك طواف ديگر بدون خواندن نماز طواف اول به جا مى آورد و نماز و سعى به جا مى آورد و تقصير مى كند، آيا عملش صحيح است يا نه؟

ج ـ طوافى را كه از سرگرفته مجزى و عمل او صحيح است.

--------------------------------------------------------------------------------

[1]. الفقيه 2:251؛ وسائل الشيعة 13: 417، أبواب السعى، ب16،ح6.