بسمه تعالى

طبيب دوّار بطبّه، قد أحكم مراهمه، و أحمى مواسمه. يضع ذلك حيث الحاجة اليه من قلوب عمى، و آذان صمّ، و ألسنة بكم. متتبّع بدوائه مواضع الغفلة و مواطن الحيرة.[1]

اين گفتار، قسمتى از خطابه امير سخن، حضرت على(عليه السلام) است كه در وصف پيامبر اكرم ايراد فرموده است، با اين مضمون كه رسول خدا، طبيبى بود در گردش كه با طبابت خويش، همواره مى گشت، مرهمهايش را آماده ساخته بود و ابزار جرّاحى اش را تافته، حرارت داده و مهيّا كرده بود تا هر جا نياز بود، طبّ خويش را به كار بندد، دلهاى نابينا را بصيرت دهد، گوشهاى ناشنوا را به شنيدن حق، شنوا سازد و زبانهاى بسته را به سخن حق، گويا كند. با دواى خويش به دنبال غفلت گاهها و حيرت خانه ها مى گشت تا به درمان غفلت سرگردانى پردازد.

اگر اين سخن در وصف خود امام(عليه السلام) نيز باشد، چيزى از حقيقت، لطافت و شيوايى آن نمى كاهد. پيامبران و امامان(عليهم السلام)، طبيبانى الهى و پزشكانى روحانى بودند، با اين ويژگى كه آنان، خود به دنبال بيماران مى گشتند و نيازمندان به درمان را مرهم مى نهادند و بيماران را به دواى هدايت، شفا مى دادند، چنان كه قرآن كريم در وصف خود مى گويد:

و ننزّل من القرآن ما هو شفاء و رحمة للمؤمنين؛[2] و ما آنچه براى مؤمنان، مايه درمان و رحمت است، از قرآن نازل مى كنيم.

مگر آنان كه بيمارى شان را علاجى نيست و گمراهى شان را درمانى نباشد:

و من يضلل الله فلن تجد له سبيلا.[3]

و اگر در سخن بلند پيامبر اكرم در وصف حال عالمان حقيقى، به نقل از حضرت امام جعفر صادق(عليه السلام) آمده است كه «و انّ العلماء ورثة الأنبياء»،[4] عالمان وارسته نيز طبيبانى دلسوز و حاذق اند كه دانش شريعت و علوم و معارف والاى دين را در خدمت هدايت بشر گرفته اند و همواره، در پى طالبان حقيقت و پاسخ گفتن به نيازها و پرسشهاى مردم اند.

در اين ميان، فقهاى عظام، كه مصاديق روشن وارثان پيامبران(عليهم السلام)و عالمان شريعت اند و به تعبير روايت ياد شده، حظّ وافرى از علم و سخن پيامبران را به ارث برده اند، به فراخور شرافت و فضيلت «فقه» و به اقتضاى نياز فراگير و همه جانبه آحاد مردم به آگاهى از احكام شريعت و مسائل شرعى، بيشترين نقش را در پاسخگويى به نيازهاى دينى و پرسشهاى شرعى جامعه داشته و دارند و تاريخ فقه شيعه، گوياى اين حقيقت استوار و شيرين است كه فقهاى بزرگوار ما از عهده اين مسئوليت، سربلند و موفّق بيرون آمده اند، كمتر نكته اى را فروگذاشته اند و بيشترين پرسشها را پاسخ گفته اند و با مهارت تمام و تعهّد كامل، در چارچوب موازين شريعت، به بيان احكام و پاسخگويى به پرسشها و استدلال بر آنها پرداخته اند. هزاران كتاب و رساله فقهى كه تا كنون تنها بخش كمى از آنها منتشر شده و در دسترس قرار گرفته است، گواه صادقى بر اين حقيقت است.

فقهاى عظام ما در گذشته و حال، در زمينه اى كه احساس نياز كرده اند و در باره هر پرسش كه مطرح شده است، نهايت تلاش علمى و مهارت فقهى خويش را در چارچوب موازين و حجج شرعى به كار بسته اند تا از يك سو، جايگاه فقه و فقاهت را حفظ كنند و هرچه بيشتر آن را بارور سازند و از سوى ديگر، وظايف شرعى مؤمنان را بيان كنند و جامعه اسلامى را به مسئوليت دينى و احكام شرعى خود، آشنا سازند؛ چه آن دسته از آثار و كتابهاى ارزشمند فقهى كه به گونه اى جامع به شرح و تبيين ابواب مختلف فقه پرداخته است، و چه كتابها و رساله هاى بى شمارى كه در يك يا چند زمينه خاصّ فقهى نگاشته شده است؛ چه كتابها و آثارى كه از آغاز به انگيزه تأليف و تصنيف نگاشته شده، و چه مجموعه هاى ارزشمندى كه به تدريج و در پى پرسشها و پاسخهاى شرعى فراهم گشته است.

آنچه اينك پيش روست، نمونه اى گوياست از آنچه گفته شد. اثرى ارزشمند كه با توجّه به حجم وسيع پرسشهاى داده شده كه در پى گسترش و پيشرفت دانش پزشكى مطرح شده است، مجموعه اى راهگشا در اين زمينه به شمار مى رود.

به همان نسبت كه دانش پزشكى رشد كرده است، پرسشها و مسائل شرعى مربوط به آن نيز گسترش يافته است. صدها پرسش و مسئله جديد در زمينه پزشكى، نيازهايى است كه مطرح شده است و فقهاى بزرگوار ما، علاوه بر آنچه در گذشته در همين زمينه در كتابهاى فقهى آمده است، در جايگاه طبيبانى حاذق، با سرپنجه فقاهت خويش و بر اساس موازين و علومى كه در حوزه هاى علميه به آن دست يافته اند، عهده دار پاسخگويى و بيان احكام شرعى آن هستند.

اين مجموعه ارزشمند كه در دو بخش «مسائل پزشكان» و «مسائل بيماران» تدوين يافته، مجموعه اى است از استفتائاتى كه طى سالها در محضر فقيه ارجمند حضرت آية الله العظمى حاج شيخ يوسف صانعى مطرح شده است و اينك به همراه برخى ديگر از مسائل متناسب با آن، توسط چند تن از فضلاى گرامى و با اشراف و ارشاد معظّم له، به گونه اى راهگشا تدوين شده است تا بخش عمده اى از فتاواى مرجع بزرگوار در زمينه مسائل پزشكى، به راحتى در دسترس علاقه مندان به مسائل شرعى باشد. از اين رو، با توجّه به مسائل مورد نيازى كه در اين دو بخش آمده است و با حُسن سليقه اى كه در تنظيم موضوعات آن اِعمال شده است، اين كتاب مى تواند به خوبى پاسخگوى نيازهاى مختلف متخصّصان امر، پزشكان محترم، پرستاران عزيز و نيز بيماران و بستگان و همراهان آنان، بويژه در محيط بيمارستانها باشد.

معظّم له كه از شاگردان برجسته حضرت امام خمينى(قدس سره) هستند،[5] به شيوه معمول خويش و به تناسب و در بسيارى موارد، هرچند به اجمال، به ادلّه مورد نظر نيز اشاره فرموده اند كه خود مى تواند راهگشاى پرسشهاى علمى علاقه مندان و صاحب نظران نيز باشد. با توجّه به اينكه بخش عمده اى از پرسشهاى مطرح شده، توسط متخصّصان دانش پزشكى و بر اساس نيازهاى ملموس روز صورت گرفته است و با عنايت به پاسخهاى متين و راهگشاى معظّم له و نيز افزودن آن دسته از مسائلى كه در توضيح المسائل ايشان در همين زمينه آمده است، اطمينان داريم مجموعه حاضر، در نوع خود اثرى بسيار ارزشمند و پاسخگوى بسياى از نيازهاى موجود است. از خداوند بزرگ مسئلت مى كنيم كه حوزه هاى علميه را در جهت خدمت به فقه و جامعه، همواره محفوظ و موفّق بدارد و توفيق نشر ساير آثار مرجع عالى قدر ـ دام ظلّه ـ را به ما عنايت فرمايد.

انتشارات ميثم تمار

--------------------------------------------------------------------------------

[1]. نهج البلاغه (صبحى صالح)، خطبه 108 .

[2]. اسراء، 82 .

[3]. نساء، 88 .

[4]. الكافى، ج1، ص42 .

[5]. تعبيرى كه حضرت امام خمينى(قدس سره) در باره معظّم له فرموده اند نشان مى دهد آن بزرگوار، عنايت ويژه اى به مراتب علمى ايشان داشته اند: «من آقاى صانعى را مثل يك فرزند بزرگ كرده ام. اين آقاى صانعى وقتى كه سالهاى طولانى در مباحثاتى كه ما داشتيم تشريف مى آوردند. ايشان، بالخصوص مى آمدند با من صحبت مى كردند و من حظ مى بردم از معلومات ايشان، و ايشان يك نفر آدم برجسته اى در بين روحانيون است و يك مرد عالمى است» (صحيفه امام، ج 17، ص 231).