(س 53 ) نظر مبارك حضرت عالى در خصوص سنّ تكليف چيست؟

ج ـ شرط بلوغ براى پسران با نبودن ساير شرايط (روييدن موى درشت زير شكم و بالاى عورت، و يا بيرون آمدن منى) تمام شدن پانزده سال قمرى است. و شرايط بلوغ براى دختران با نبودن ساير شرايط (روييدن موى درشت بالاى عورت يا عادت زنانه و بيرون آمدن منى ـ) هر چند گفته مى شود كه منى از زن خارج نمى شود ـ تمام شدن سيزده سال قمرى است. 8/2/76

(س 54 ) اگر كسى به پانزده سال قمرى نرسيده باشد، ولى مثلا شرايط ديگر ـ نظير رويش موى زير بغل ـ را داشته باشد، آيا مكلّف است؟ اگر چنين باشد، من كه تازه اين موضوع را فهميده ام، بايد نماز و روزه هايى كه بر من واجب بوده، قضا كنم؟

ج ـ شرط بلوغ براى پسران با نبودن ساير شرايط (كه عبارتند از: روييدن موى درشت زير شكم و بالاى عورت، و يا بيرون آمدن منى) پانزده سال قمرى است، ليكن در مورد قضاى نماز و روزه، كسى كه بالغ شده است، در صورت داشتن علم و قدرت، بايد كفاره روزه ها را بدهد و نمازها را قضا نمايد؛ امّا در صورت ندانستن يا عدم قدرت بر اداى كفّاره، استغفار نمايد و روزه ها را قضا و كفّاره تأخير را هم، كه عبارت از يك مدّ طعام (750 گرم گندم و نان و امثال آنها) است، براى هر روز بپردازد. 8/2/76

(س 55 ) در احكام وضعى و تكليفى، چه رابطه اى مى تواند بين بلوغ و رشد وجود داشته باشد؟ در صورت وجود رابطه، به تفكيك بيان فرماييد.

ج ـ واجبات، گناهان و مجازات آنها، تابع تكليف و بلوغ است، ولى نفوذ عقود و ايقاعات و تصرفات مالى و جانى، تابع رشد است. و ناگفته نماند كه بلوغ و رشد در برخى از افراد، هم زمان با هم به وجود مى آيد و در برخى ديگر با تقدّم و تأخر زمانى حاصل مى شود. 20/2/88

(س 56 ) حدّ بلوغ و حدّ رشد چيست؟

ج ـ رشد، غير از بلوغ است؛ ليكن رشيد، كسى است كه بتواند مصلحت خود را تشخيص دهد و علايم رشد نسبت به موارد، مختلف است؛ مثلا فردى كه اموال خود را در كارهاى بيهوده مصرف مى كند رشيد نيست و اگر گفته مى شود دختر رشيده باشد، يعنى مسائل زندگى را درك كند و تا حدّى هم بفهمد كه با چه مردى و با چه خصوصياتى بايد ازدواج كرد و زندگى نمود؛ همين اندازه، رشدش محقق شده است و بين بلوغ و رشد، رابطه اى نيست. هر يك ممكن است از ديگرى جدا باشد و حكم به رشد، حكم به بلوغ نيست؛ مگر آنكه بلوغ، مسلّم باشد. 17/8/79

(س 57 ) در رساله توضيح المسائل مى فرماييد: «دختر در سيزده سالگى به تكليف مى رسد». آيا اين سن، سن تكليف براى تمام احكام، مانند نماز و حجاب است، يا فقط براى روزه؟

ج ـ در تمام احكام مكلّف است و اختصاص به روزه ندارد. 24/5/74

(س 58 ) سنّ بلوغ دختران را سيزده سالگى بيان فرموده ايد. آيا رعايت حجاب و انجام فرايض نيز از همين سن براى دخترانى كه از حضرت عالى تقليد مى كنند، واجب است؟

ج ـ آرى، بين فرايض و غير آن فرقى نيست؛ ولى در مسأله حجاب، خصوصيت عفّت و حياى اجتماعى و مقرّرات آنها، مسأله اى خاص و با اهميت است كه براى دختران غير بالغ هم رعايتش لازم است. 2/7/78