علاوه بر اين روايات ـ كه بر برابرى ديه دلالت دارند ـ مى توان آيات و رواياتى را نيز كه بر برابرى انسان ها در شخصيت و استعداد و ديگر ويژگى هاى انسانى دلالت دارند، گواه و شاهد گرفت. به تعبير ديگر، مى توان گفت كه اصول و قواعد اوليه اسلامى نيز بر برابرى دلالت مى نمايند. برخى از آيات و روايات بدين شرح اند.

قرآن كريم همه آدميان را فرزندان آدم و حوا مى داند، و ميان آنان در مبدأ آفرينش و استعدادهاى انسانى، فرقى نمى گذارد:

(يَـأَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُواْ رَبَّكُمُ الَّذِى خَلَقَكُم مِّن نَّفْس وَ حِدَة وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالاً كَثِيرًا وَنِسَآءً واتقوا اللّه الذى تساءَلون به);[1]

اى مردم، از پروردگارتان ـ كه شما را از «نفس واحدى» آفريد و جفتش را [نيز ]از او آفريد، و از آن دو، مردان و زنان بسيارى پراكنده كرد ـ پروا داريد; و از خدايى كه به [نام] او از همديگر درخواست مى كنيد، پروا نماييد.

و در آيه اى ديگر، مايه برترى آدميان را تقوا بر مى شمرد:

(يَـأَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَـكُم مِّن ذَكَر وَ أُنثَى وَ جَعَلْنَـكُمْ شُعُوبًا وَ قَبَآلـِلَ لِتَعَارَفُواْ إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَـلـكُمْ);[2]

اى مردم، ما شما را از مرد و زن آفريديم، و شما را ملتْ ملت و قبيله قبيله گردانيديم تا با يكديگر شناسايى متقابل حاصل كنيد. درحقيقت، ارجمندترين شما نزد خدا پرهيزگارترين شماست.

و نيز مى توان به اين روايت ها اشاره كرد:

رسول خدا (صلى الله عليه وآله) فرمود:

أيها النّاس! إنّ ربّكم واحد، وإنّ أباكم واحد، كلّكم لآدم، وآدم من تراب، إنّ أكرمكم عندالله أتقاكم، و ليس لعربى على عجمى فضل الاّ بالتقوى;[3]

اى مردم، به راستى كه پروردگارتان يكى است، پدرتان يكى است. همه شما فرزند آدم هستيد و آدم از خاك است. به راستى كه ارجمندترين شما، نزد خداوند، پرهيزگارترين شماست. هيچ عربى را بر غير عربْ برترى نيست، جز به پرهيزگارى.

رسول خدا (صلى الله عليه وآله) فرمود:

النّاس سواء كأسنان المشط;[4]

مردم مانند دندانه هاى شانه برابرند.

و نيز رسول خدا (صلى الله عليه وآله) فرمود:

فالنّاس اليوم كلّهم أبيضهم وأسودهم وقرشيهم وعربيهم وعجميهم من آدم، وإنّ آدم (عليه السلام) خلقه الله من طين وإنّ أحبّ النّاس إلى الله عزّوجلّ يوم القيامة أطوعهم له وأتقاهم;[5]

امروز تمامى مردم [در پرتو آيين اسلام]، سفيد و سياه، قرشى و عرب و عجم از آدم زاده شده اند، و به راستى كه خداوند آدم را از خاك آفريد; و دوست داشتنى ترينِ مردم، نزد خداوند ـ عزّ و جلّ ـ در روز قيامت، مطيع ترين و پارساترين آنهاست.

و نيز رسول خدا (صلى الله عليه وآله) فرمود:

إنّ النّاس من آدم إلى يومنا هذا مثل أسنان المشط، لافضل للعربى على العجمى ولا للأحمر على الأسود إلاّ بالتقوى;[6]

به راستى كه همه مردم، تا اين روزگار ما، از آدم اند [و برابرند]; مانند دندانه هاى شانه; عرب را بر غير عرب و سرخ گونه را بر سياه فضيلتى نيست، مگر در سايه پارسايى.

و نيز امام على(عليه السلام) فرمود:

النّاس إلى آدم شرع سواء;[7]

مردمان تا آدم همه برابرند.

خلاصه آنكه روايات دال بر اصل ديه و مقدار آن، به انضمام اصول و قواعد كلّى اخذ شده از آيات و روايات، برابرى ديه زن و مرد، مسلمان و غير مسلمان را تثبيت مى كنند.

اينك، براى تكميل اين نظريه، بايد رأى مشهور فقيهان و مستند آنها مورد نقد و بررسى قرار گيرد، كه فصل دوم و سوم بدان اختصاص دارد.

--------------------------------------------------------------------------------

[1] . نساء، آيه 1.

[2] . حجرات، آيه 13.

[3] . تحف العقول، ص 34، خطبته(صلى الله عليه وآله) فى حجّة الوداع; بحارالانوار، ج 73، ص 350، ح 13.

[4] . كنزالعمال، ج 9، ص 38، ح 24882; بحارالانوار، ج75، ص215، ح108.

[5] . بحارالانوار، ج 22، ص 118، ح 89 .

[6] . بحارالانوار، ج 22، ص 348، ح 64 .

[7] . بحارالانوار، ج 75، ص 57، ح 119.