در روايات وارده از رسول گرامى اسلام(صلی الله عليه و آله وسلم) و اهل‌بيت عصمت و طهارت(عليهم السلام)، شاهد تأكيد فراوان آن بزرگواران بر معيار بودن عدالت در تمامى عرصه‌هاى زندگى انسان‌ها هستيم. ‏اين تأکيدات به‌گونه‌اى است که به صورت روشن و با صراحت مبناى دين را عدالت و نفى ظلم مى‌داند. در اين قسمت نمونه‌هايى از سخنان و عمل معصومان(عليهم السلام) را مى‌آوريم؛ اگرچه روايات در باب عدالت و نفى ظلم آن‌قدر زياد است که خود کتابى قطور مى‌شود:

1ـ رسول خدا(صلی الله عليه و آله وسلم) فرمود:

العدل ميزان الله في الأرض، فمن أخذه قاده إلى الجنّة ومن تركه ساقه إلى النار؛[1]

عدالت ميزان و ترازوى خداوند در زمين است، هركه آن را دريابد وعمل کند به بهشت او را سوق دهد و هركه آن را رها سازد به دوزخ او را مى‏كشاند.

2ـ در صحيحه أبى‏ولاّد، امام صادق(عليه السلام) هنگامى كه فتوا و حکم ابوحنيفه را مردود مى‌شمرد، علت آن را بيان مى‌کند و مى‌فرمايد:

قضى عليه أبوحنيفة بالجور والظلم؛[2]

ابوحنيفه نسبت ‏به او قضاوتى جایرانه و ظالمانه روا داشته است.

3ـ اميرمؤمنان علي(عليه السلام) نسبت ‏به قرآن فرموده است:

هو الناطق بالسنّة العدل، والآمر بالفضل؛[3]

قرآن به روش عادلانه و دستور جدا سازنده، گویا است.

4ـ هم‌چنين علي(عليه السلام) ـ آن قرآن ناطق ـ فرموده است:

إنّ العدل ميزان الله سبحانه الذي وضعه في الخلق، و نصبه لإقامة الحقّ، فلا تخالفه في ميزانه ولا تعارضه في سلطانه؛[4]

عدالت، ترازوى و وسیله سنجش خداوند است كه براى بندگان نهاده شده و براى اقامه حق آن را نصب كرده است؛ خداوند را در ترازويش نافرمانى نكنيد و با سلطنت او معارضه نكنيد.

5ـ و حضرتش فرمود:

العدل ملاک؛[5]

عدالت ملاک و معیار است.

6ـ و فرموده است:

العدل قوام الرعية؛[6]

عدالت پشتیبان و حامی رعیت است.

7ـ و فرموده است:

العدل قوام البرية؛[7]

عدالت پشتیبان و نگهبان مردم است.

8ـ و فرموده است:

العدل نظام الآمرة؛[8]

عدالت وسیله نظم حکومت است.

9ـ پيامبر گرامى اسلام(صلی الله عليه و آله وسلم) فرموده است:

بالعدل قامت السموات و الأرض؛[9]

آسمان‌ها و زمین به عدالت بر پا شده‌اند.

10ـ رسول خدا(صلی الله عليه و آله وسلم)، ربعى ابن عامر ( مرد اعرابى که به نور اسلام هدايت يافت ) را به سوى كسرا پادشاه‌ايران فرستاد، او در حالى که نامه پيامبر(صلی الله عليه و آله وسلم) را در دست داشت با کمال اطمينان وشهامت وارد قصر کسرا شد، و بر خلاف سنت جاهلانه آنها در برابر کسرا خود را به خاک نيانداخت و بر او سجده نکرد، آن‌گاه گفت:

الله ابتعثنا لنخرج العباد من عبادة العباد إلى عبادة ربّ العباد و من ضیق الدّنیا إلی سعة الآخرة، ومن جور الأديان إلى عدل الإسلام؛[10]

آمده‌ایم تا بندگان خدا را از بندگی بندگان، به بندگی پروردگارشان فرا بخوانیم و از ستم ادیان( غیر الهی ) به عدالت دین اسلام دعوتشان کنیم.

همان‌گونه که در قسمت آيات گفتيم، در روايات معصومين(عليهم السلام) هم شاهد ميزان، معيار، ملاک و محور بودن عدالت در دين و در تمامى عرصه‌هاى حيات بشر هستيم. بنابراين، قاعده عدالت از ناحيه سنت هم دلايلى محکم و استوار دارد. کسى که‌اندکى شم فقاهتى و حديثى داشته باشد به‌اين حقيقت مى‌رسد که مستند «قاعده عدالت» در آيات و روايات به مراتب بيشتر از قواعدى همچون «لاضرر» و «لاحرج» است که مبتنى بر دلايلى معدود و محدود هستند.

--------------------------------------------------------------------------------

[1]ـ وسائل الشيعة، ج‏11، ص‏310 .

[2]ـ همان، ج‏13، ص‏255، ب‏17، ح‏1.

[3]ـ غرر الحكم، ج‏2، ص‏795، ش‏39‌، ترجمه محمد على انصارى، چاپ دهم.

[4]ـ همان، ج‏1، ص‏222، ش‏88.

[5]ـ همان، ج‏1، ص‏12، ش‏274.

[6]ـ همان، ج‏1، ص‏26، ش‏749.

[7]ـ همان، ج‏1، ص‏28، ش‏856.

[8]ـ همان، ج‏1، ص‏28، ش‏834.

[9]ـ كافى، ج 5، ص 266 ؛ عوالي اللئالي، ج 4، ص 103؛ الآلوسي في روح المعاني (101:27): قال عليه الصلاة و السلام: «بالعدل قامت السماوات والأرض.» أي بقيتا؛ الجبروتي في عجائب الاّثار(14:1) قال: و قوله(صلی الله عليه و آله وسلم): «بالعدل قامت السموات والأرض.»

[10]ـ يعقوبى، تاريخ يعقوبى، انتشارات شريف رضى، قم، چاپ اول، 1414 ق، ج 2، ص 24؛ البدايه و النهاية، ج 7، ص41و105؛ تاريخ طبرى، ج 4، ص 114.