در عصر رسالت، بيان دستورات دين و احكام شرع اسلام بر عهده‌ي رسول خدا(ص) و اصحاب و ياران منتخب آن حضرت بود و پس از آن در عصر امامان معصوم(ع) تا عصر غيبت كبرايِ حضرت ولي عصر(عج) هم چنان ادامه داشت.

در آغاز غيبت كبري، آن حضرت راويان حديث را با اين ويژگي‌ها كه خويشتن دار، حافظ دين، مخالف هواي نفس و مطيع امر مولا باشند به نيابت از خويش تعيين و معرفي فرمود.

از اين دوره به بعد، فقيهان شيعه؛ اعم از استاد و شاگرد در حوزه‌هاي علوم اسلامي عراق و ايران و... كه آيينه تلاش، اخلاص، فداكاري، مردم دوستي، تدبير امور و علم و ايمان بود سلسله ارتباط بي نظيري را فراهم آوردند كه تاكنون ادامه دارد.

اين سلسله به ترتيب از شيخ كليني، شيخ صدوق و ... كه آثاري در فقه و حديث از خود به يادگار گذاشته‌اند آغاز و پس از آنها شيخ مفيد، سيد مرتضي و سيد رضي، شيخ طوسي و... با نوشتن كتبي در فقه اسلوب اجتهاد را ترسيم نمودند. سپس محقق حلّي و علاّمه حلّي شيخ محمد حسن نجفي و شيخ مرتضي انصاري و... اجتهاد متّكي بر اصول به دست آمده از مكتب فقهي ائمه اطهار(ع) را دنبال كرده و آثاري ماندني برجا نهادند.

آيات عظام سيد محمد كاظم يزدي، شيخ عبدالكريم حائري و سيد ابوالحسن اصفهاني و... با حفظ و صيانت از حوزه‌ها پرچم اجتهاد و مرجعيت را برافراشته نگهداشتند.

وقتي شكوه مرجعيت در آيـة الله بروجردي تبلور يافت و او در ادامه حركت، زمينه را براي حضور مراجع بزرگي همچون امام خميني، آيـة الله سيد محمد‌رضا گلپايگاني و آيـة الله شيخ محمد علي اراكي و ... فراهم ساخت.

با رحلت آيـة الله اراكي (متوفاي 1415هـ .ق)، عالمان و فقيهاني نوانديش و مبتكر همچون آيـة الله صانعي و ... كه از شاگردان و تربيت‌يافتگان مراجع ديني ياد شده، به ويژه امام خميني بود در جايگاه مرجعيت قرار گرفت. او كه سال‌ها به تدريس دروس خارج فقه و اصول، مطالعه و تحقيق و تلاش در متون ديني و اسلامي اشتغال داشته، به طرح و تدوين و تأليف احكام ديني و فقهي پرداخته است.

مباني و ديدگاه‌هاي وي با الهام از منظومه‌ي فكري و فقاهتي فقيه و معمار بزرگ انقلاب اسلامي حضرت امام خميني(سلام الله عليه)، پايه‌ها و اركان اجتهاد و استنباط خود را پرورش و به كمال رساند.

آرا و نظرات اجتهادي و اجتماعي ايشان در حوزه‌هاي ديني و اجتماعي، حيات بشري و تعامل ملت‌ها، قابليت و توانمندي‌هاي خود را نشان داده و در عرصه‌هاي مختلف راهگشا و مورد اقبال جامعه علمي و حقوقي قرار گرفته است.

در عين حال، سخت‌گيري معظّم له در تتبّع و تحقيق و دقّت خاص، به ويژه در فقه الحديث، موجب نگرديد که در مقام افتا هم سخت‌گير باشند؛ زيرا ـ همان‌طور که قبلاً اشاره گرديد ـ در فهم آيات و روايات و مباني اجتهاد و استنباط، توجّهي ويژه به اصل سهولت در احکام و شريعت دارند و اين فرمودة صاحب جواهر را به شيخ انصاري† همواره مورد توجّه قرار داده‌اند که: « از احتياط‌هاي خود بکاه؛ زيرا دين اسلام، شريعت آسان است » .[1]

استاد معظّم، علاوه بر طرح عمومي مسايل فقهي مورد نظر و بررسي آنها در جمع کثيري از طلاب و فضلا که هر روز در بيت شريف ايشان حضور مي‌يابند، با تشکيل گروه استفتا و گروه تنظيم حواشي و تعليقات، از تبادل نظر و مساعدت و همکاري آنان نيز برخوردارند.

با توجّه به مراجعات مختلف و سؤال‌هاي بسياري که از محضرشان مي‌شود، تاکنون به هزاران استفتا پاسخ داده‌اند و آنچه که در کتاب سه جلدي « مجمع المسائل » و دو جلدي « استفتائات قضايي » و برخي کتب ديگر موجود است، بخشي از سؤالات اقشار مختلف از محضر ايشان است.

با اين حال، اين آثار منتشر شده که هم حجم گسترده و متنوّع و کم نظيري از سؤالات را دربردارند و هم در پاسخ‌ها به جوانب مختلف موضوعات توجّه عالمانه شده، همه برخاسته از تلاش وافر ايشان در شناخت درست موضوع است و اين ثابت مي‌کند که حضور علمي آيـ］ الله صانعي در بخشي از عرصه‌هاي اجتماعي، حقوقي و قضايي بر اين شناخت افزوده و در تقويت آن مؤثّر بوده است. تنها نگاه فهرست‌وار به اين مجموعه و مرور اجمالي پاسخ‌هاي فقيهانه آن، يادآور مجموعه‌ي ارزشمند کتاب « جامع الشتات » از فقيه برجسته، مرحوم ميرزاي قمي(قدس سره) است، به گونه‌اي که علاوه بر فتواي مورد نظر، در برخي موارد به دلايل و مستندات فقهي آن فتوا نيز اشاره شده است که از نظر آموزشي و علمي و اغنايي براي پژوهشگران علوم حوزوي و نيز فقه پژوهان و مقلّدان، بسيار مفيد و سودمند و قابل توجّه است.

حريّت و سعه‌ي انديشه‌هاي فقهي معظّم له و توجّه ويژه به ادلّه و به استناد مباني مُتقن که در فقه دارند، باعث شده است که فتاوا و نظريات ابتکاري زيادي را در حوزه‌ي عمل مکلّف و مقلّدان ارئه نمايند. اين فتاوا که همگي در چارچوب اصول و ملاک‌هاي فقهي حوزه‌هاي فقهي و اجتهاد جواهري صادر شده، در بسياري موارد، راهگشاي معضلات و مشکلات مکلّفين در حوزه‌ي عمل فردي و اجتماعي است.

--------------------------------------------------------------------------------

[1]. به صفحه‌ي 142 مراجعه شود.