(س 371) 1. زيد، خانه اى طبق عقد بيع قطعى به عمرو فروخت و قسمت اعظم ثَمَن را دريافت كرد و خانه را تحويل عمرو نمود، و قرار شد باقى مانده ثمن خانه را در قبال تنظيم سند در محضر دريافت نمايد، عمرو خانه مذكور را عيناً و طبق همان عقد بيع به شخص ثالث فروخت، آيا زيد حقّ ادّعاى مالكيت به خانه يا باقى مانده ثمن را دارد؟

2. آيا زيد حق دارد بدون فسخ يا اقاله عقد بيع اوليه بين وى و عمرو، خانه را مجدداً به شخص ثالث بفروشد؟

ج 1 ـ در فرض سؤال در صورتى كه تاريخ تنظيم سند معلوم باشد، معامله قطعى است، و زيد حقّ ادعاى ثمن را طبق قرارداد فيما بين دارد.

ج 2 ـ هر معامله اى كه قطعى شده است و طرفين، خيارات را اسقاط نموده اند، و براى مابقى ثمن كه نسيه است مدت معيّن شده، فسخ بى فايده است و در فرض سؤال، چون معامله قطعى است، فروشنده (زيد) حقّ فروش آن خانه را به فرد ثالث ندارد. 12/8/77

(س 372) شخصى در سال 69، ملك كشاورزى اى را قولنامه مى كند (معامله شرعى) و ثمن را كلاً پرداخت مى نمايد و مقدار مورد معامله، چهل هكتار است كه به تصرّف مشترى در مى آيد و حدود نُه سال بر روى آن، گندم، جو، يونجه و... كشت مى شود، اكنون جهت انتقال سند، نقشه بردارى مى شود و معلوم مى گردد زمين مورد تصرّف خريدار، از مقدار چهل هكتار بيشتر است، حال وظيفه خريدار چيست؟ از نظر شرعى آيا بايع حقّى در زياده آن ـ چه در مثل يا قيمت ـ دارد يا خير؟

ج ـ مقدار زمين زايد بر متراژ معلوم كه با هكتار معيّن شده، ملكِ بايع است و داخل در ملك مشترى نشده و گذشت زمان، موجب سلب مالكيّت بايع نمى شود. 31/3/78

(س 373) شخصى مغازه خود را مدّتى به بنده سپرده بود و خريد و فروش مى كردم؛ اما گاهى در قيمت ها اشتباه مى كردم و جنسى را گران تر مى فروختم. آيا معامله هايم صحيح است يا خير؟ و آن مقدارى را كه اضافه گرفته ام، چه حكمى دارد؟ مقدارهاى اضافى را كه دريافت كرده ام نيز نزد خودم است و به صاحب مغازه تحويل نداده ام. آيا بايد تحويل او بدهم؟

ج ـ گران فروشى، گرچه بى انصافى است و موجب بى بركتى در مال و... است؛ اما موجب بطلان معامله نيست، و قيمت هاى اضافه هم ملك مالك اعيان و جنس هاى فروخته شده است. نتيجتاً اگر جنس هاى فروخته شده از خود شما باشد، پول هاى اضافه، مِلك شماست و اگر جنس ها از صاحب مغازه باشد، پول هاى آن، ملك اوست و به هر حال، چه بهتر كه مالك فعلى، پول هاى آنها را به خانواده مستمندى صدقه بدهد و ثوابش را براى صاحبانش قرار دهد. 7/2/79