سال‌ها فعالیت‌ حجت‌الاسلام فلاح‌زاده در زمینه ترویج احكام و استقبال قشرهای مختلف از‌ ‌برنامه‌‌هایش، نام روحانی فعال را با موضوع احكام عجین كرده است‌.‌

مسئول ستاد ترویج احكام طی گفت‌وگوی صمیمی با خبرنگار مركز خبر حوزه، تنها به بخشی از فعالیت‌های انجام گرفته در این عرصه اشاره كرد.

قسمت اول این گفتگو تقدیم می شود:

فقه و احكام از چه جایگاهی در حوزه‌های علمیه برخوردار بوده است؟

آیه نفر در سوره توبه دو رسالت عمده حوزه‌های علمیه یعنی تفقه در دین و ابلاغ و انذار را بیان فرموده است و برخی‌گفته‌اند كه صدر آیه مقدمه ذیل آن است. الحمدالله حوزه‌های علمیه در طول تاریخ در بحث تفقه در دین فعال بوده‌اند و شاداب‌ترین و پرجمعیت‌ترین درس‌ها، درس فقه و اصول بوده است كه اصول هم مقدمه و ابزار استنباط فقه و احكام دینی است.

همچنین با مطالعه تاریخ حوزه‌های علمیه در می‌یابیم كه با وجود فراز و نشیب‌های متفاوت در دیگر رشته‌های علوم حوزوی، فقه همواره مورد توجه بوده است و علمای تشیع، مطالعه و تحقیقات در این زمینه را به عنوان رسالت اصلی خود تلقی می‌كرده‌اند.

آیا حوزه‌ها به رسالت دیگر خود یعنی ابلاغ و انذار هم به همین میزان توجه داشته‌اند؟

نمی‌توان گفت كه كاری انجام نشده است اما با پیشرفت علوم مختلف و تغییر مصادیق فقهی، روز به روز باید شیوه تبلیغ و اطلاع‌رسانی نیز تغییر كند.

آیا اینكه می‌فرمایید، به معنای تغییر فقه است؟

خیر، به معنای تغییر در روش تبلیغ است. شاید پیشرفت ما در سال‌های اخیر از شتاب مناسبی برخوردار نبوده است و پا به پای رسالت تفقه در دین، پیش نرفته‌ایم و كار نكرده‌ایم هر چند در همین حوزه استنباط هم برخی نواقص وجود دارد.

چه نواقصی؟

به صورت مكرر به برخی موضوعات پرداخته می‌شود در حالی كه از برخی موضوعات دیگر باز مانده‌ایم.

مثل چه موضوعاتی؟

مثلاً با مراجعه به متون فقهی می‌بینیم كه فقها مكرر به مباحث طهارت، صلوه`، صوم، زكات و خمس پرداخته‌اند و فروع آن را استخراج كرده‌اند اما بسیاری از موضوعات هست كه یا به آن پرداخته نشده یا كم پرداخته شده است.

حوزه چقدر در انتقال احكام به مردم مسئولیت دارد؟

ببینید یك بخشی از آن چه در حوزه آموخته می‌شود برای انتقال به نسل‌های آینده در حوزه است كه این كار در حال انجام است ولی بخش دیگر برای انتقال به مردم است كه طبق اعتقاد ما همه مكلفند و حتی غیر مسلمان هم باید به این احكام عمل كند پس باید مردم را با این احكام آشنا كنیم چون احكام دینی و مسایل فقهی، وظیفه آنها در تمام اعمال فردی و اجتماعی است و به ویژه باید موضوعات جدیدی را كه زمانه پیش آورده است مشخص كنیم.

روحانیون برای موفقیت دراین عرصه به چه آگاهی‌هایی نیاز دارند؟

باید در سه محور شناخت فقه و احكام دینی، شناخت موضوعات و قدرت احكام بر موضوعات تخصص داشته باشیم.

قدرت تطبیق كه فرمودید چه اهمیتی دارد؟

الان ما فضلای بسیاری در حوزه داریم كه الحمدلله در درس و بحث موفق هستند ولی وقتی تبلیغ می‌روند خودشان می‌گویند كه توان پاسخ‌گویی به برخی مسایل و احكام را ندارند. خب علت این امر یا عدم آشنایی با مصادیق جدید یا نداشتن قدرت تطبیق احكام بر موضوعات و این از اهمیت بالایی برخوردار است.

تاریخچه راه‌اندازی مركزی برای بررسی تخصصی مباحث مربوط به احكام به چه زمانی برمی‌گردد؟

سال‌ها راه‌اندازی جایی، برای ساماندهی و سازماندهی ترویج احكام در فكر این حقیر و تعدادی از دوستان بود تا به واسطه آن افراد علاقه‌مند در حوزه با مصادیق فقهی آشنا‌تر شده و قدرت تطبیق احكام بر مصادیق تقویت شود و همچنین شیوه‌های نوین بیان احكام را آموزش دهیم.

گاهی برخی دوستان می‌گفتند كه نماز، زكات، امر به معروف و نهی از منكر و امثال اینها بخشی از فقه است و هر كدام ستاد و مركزی مخصوص به خود دارند اما خود احكام، هیچ ستاد و مركزی ندارد تا بتواند مسایل فقهی را كه با تلاش فقها در طول تاریخ به این مرحله رسیده است به مردم منتقل كنند.

از همین رو در آغاز یك حركت اجمالی انجام شد و بنا شد گام اول، شناخت موضوعات احكام باشد و لذا مجموعه‌ای بنام مركز موضوع‌شناسی احكام دین در پژوهشكده باقرالعلوم شكل گرفت.

چند سال پیش؟

حدود 4 سال‌

فعالیت‌های آن مركز چه بود؟

فهرستی از موضوعات فقهی اعم از مستنبطه و غیر مستنبطه تهیه كردیم. و موضوعات غیرمستنبطه را به ثابت و متغیر تقسیم‌بندی كردیم. چون برخی موضوعات است كه باید روز به روز به آن پرداخت. شما ببینید طلا فروش‌ها روز به روز قیمت می‌گیرند و ما هم در خصوص درهم و دینار باید این را بكنیم چون برخی موضوعات فقهی همچون لُقطه، مهریه و دیه به این قیمت‌ها وابسته است و مردم می‌خواهند به احكام عمل كنند. و این كار، كار حوزه است ما نباید توقع داشته باشیم كه اصناف و مراكز دیگر این كارها را برای ما انجام دهند یا مثلاً در خصوص غذاهای حلال و حرام، كلیاتی را در فقه خوانده‌ایم اما امروزه صدها هزار نوع حیوان بَرّی و بحری كشف شده‌اند كه باید جایی برای بررسی حرمت یا حلیت اینها وجود داشته باشد و با یك جواب كلی كه اگر پولك داشته باشد حلال و اگر نداشته باشد حرام است، وظیفه مردم مشخص نمی‌شود.

یا در بحث مبطلات روزه به عنوان مثال باید حكم استعمال اسپری‌ها كه افراد دارای آسم و تنگی نفس استفاده می‌كنند بررسی شود و صرف اینكه حكم كلی را بگوییم كفایت نمی‌كند.

یعنی می‌فرمایید كه در شرایط كنونی فقها باید موضوع‌شناسی بكنند؟

بله باید بشود. گر چه گفته‌اند كه تشخیص موضوع در شأن فقیه نیست اما این در مقام استنباط احكام است در حالی كه در مقام ابلاغ در رساله‌های عملیه تعیین موضع شده است. مثلاً در بحث مسافر در رساله‌های قدیمی و فعلی به شغل‌هایی كه باید نماز در سفر تمام خوانده شود اشاره شده است.

آیا شناخت تمام موضوعات فقهی امكان‌پذیر است؟

باید موضوعات تا آنجایی كه ممكن است مشخص شود تا وظیفه مردم معین گردد. و امروزه زمانی نیست كه با این اگرها بتوانیم پاسخ دهیم. مثلاً در باب الكل، مشروط به مسكر بودن یا نبودنش می كنیم، خب چه اشكالی دارد كه مركزی حوزوی در تعامل با متخصصان اینها را مشخص كند. مدت‌ها یك موضوعی در جامعه مطرح است كه با همین اگرها پاسخ داده می‌شود و بعداً معلوم می‌شود كه حكم آن چیست.

مثل چه موضوعی؟

مثلاً ذبح با استیل، مدت‌ها می‌گفتند كه اگر آهن باشد، اشكال ندارد و اگر نباشد، اشكال دارد.

خب متخصصان آمدند، شركت فولاد آمد رسماً نوشت كه استیل، نوعی آهن با فلان آلیاژ است و سپس فقها صریحاً نظر خود را اعلام كردند.

به جز موضوع‌شناسی چه فعالیت‌های دیگری در آن مركز انجام می‌گرفت؟

تدوین مجموعه فقه و زندگی با هدف بیان احكام اصناف مختلف در قالب جزوات و كتابچه‌ها آغاز شد كه تاكنون احكام مربوط به 17 صنف چاپ شده است و پیش‌بینی می‌شود كه به یكصد موضوع برسد. چون ما به همین میزان صنف دارای اتحادیه داریم.

محتوای این كتابچه‌ها چیست؟

به صورت جداگانه احكام مربوط به هر شغلی را آورده‌ایم چون نمی‌شود به مكاسب محرمه شیخ اكتفا كرد. مكاسب باید پایه و مبنا باشد و از همان باید اینها را استخراج كرد. و جزو برنامه بعدی ما این است كه این احكام جزو برنامه‌ امتحانی كسانی باشد كه پروانه كسب می‌گیرند و طبق روایات، آگاهی احكام و آداب شرعی تجارب علاوه بر فنون كسب و كار الزامی است.

با توجه به اینكه این كار برای نخستین بار در حال انجام است، با كاستی‌هایی همراه نیست؟

قطعاً كاستی دارد و كم‌تجربگی در كارهست ولی كارها را با عجله انجام نمی‌دهیم.

در هر كاری كه ابداعی صورت بگیرد، یكسری كاستی‌هایی وجود دارد اما نوآوری، مهم است.

واكنش و استقبال كاركنان اصناف از مجموعه فقه و زندگی چگونه بوده است؟

استقبال تا پشتوانه و ضمانت اجرایی نداشته باشد صورت نمی‌گیرد البته ما به وظیفه خود در این زمینه عمل می‌كنیم.

خب به ستاد ترویج احكام دین بپردازیم، این ستاد با چه انگیزه‌ای تشكیل شد؟

این طرح با پیشنهاد تعدادی از دوستان مركز تخصصی تبلیغ آغاز شد و پس از تكمیل طرح و جرح و تعدیل‌ها آن را تقدیم مدیر سابق حوزه علمیه حجت‌الاسلام والمسلمین حسینی ‌بوشهری كردیم كه طبق پیشنهاد ایشان كار را به صورت چند مرحله‌ای تعریف نمودیم و درگام نخست بنا شد عده‌ای برای تدریس و بیان احكام، تربیت شوند. لذا با قول ایشان مبنی بر مساعدت و پشتیبانی، طرح تربیت استاد احكام در دستور كار قرار گرفت.

همچنین قرار شد از فارغ‌التحصیلان دوره آموزشی تربیت استاد احكام در اولویت تدریس احكام در مدارس علمیه استفاده قرار بگیرند.

یعنی فعالیت‌های شما رسماً زیر نظر حوزه علمیه قم شكل گرفت؟

بله، ولی الحمدلله آستانه حضرت معصومه (س) هم در تامین مكان و یكسری پشتیبانی‌های دیگر با این ستاد همكاری كرد.

به دنبال تبدیل این ستاد به یكی از مراكز تخصصی حوزه نیستید؟

بد نیست این را عرض كنم كه رویه ما در كارها این است كه سنگ بنای امور را بگذاریم. مثلاً در بحث فقه اصناف همین گونه است یا در تدوین رساله احكام برای نوجوانان كه در زمان آیت‌الله ‌العظمی اراكی (ره) انجام گرفت، هدف ما همین بود كه مراجع عظام تقلید برای نوجوان‌ها هم رساله مستقل داشته باشند.

خب آن كار به تایید و تصویب رسید و چاپ شد و الحمدلله الان اكثر مراجع معظم تقلید رساله مستقل برای نوجوانان دارند.

طرح تربیت استاد احكام با چه شیوه‌ای آغاز شد؟

در آغاز شورایی از افراد صاحب‌نظر در بیان، تدریس و ترویج احكام و یا نوشتن كتاب‌های عمومی احكام تشكیل شد كه هم‌اكنون حجج‌اسلام آقایان موگهی، مهدی‌پور، وحیدپور، حجتی تربتی، فولادی، علوی و موسوی عضو این شورا هستند و گاهی هم از دیگر دوستان برای شركت در جلسات شورا دعوت می‌شود و تمام سیاست‌گذاری‌ها در این شورا انجام می‌گیرد.

نخستین پذیرش شما كی و چگونه انجام گرفت؟

سال گذشته فراخوان دادیم كه 130 نفر در آزمون شركت كردند كه در نهایت بر اساس نمرات آزمون و مصاحبه‌های حضوری، پنجاه نفر پذیرش شدند و تمام اینها با جدیت در كلاس‌ها شركت كردند.

چه مباحثی در كلاس‌ها تدریس می‌شود؟

كتابشناسی فقهی، روش مطالعه فقه، روش بیان احكام و انتقال تجربیات از جمله مباحث اینهاست و از برخی مراكز نیز بازدید می‌كنند.

آیا خود احكام هم تدریس می‌شود؟

بله تدریس می‌شود البته اینها درس خوانده هستند و سطح دو حوزه را گذرانده‌اند ولی با هدف ایجاد برخی توانمندی‌ها بخش‌هایی از عروه و تحریر تدریس می‌شود چون كسی كه می‌خواهد به صورت تخصصی وارد موضوعی شود باید بر عمق مطالعات خود در آن موضوع بیفزاید.

از چه مراكزی بازدید می‌كنند؟

مراكزی كه به نحوی با موضوعات فقهی در ارتباطند. مانند كشتارگاه دام، كشتارگاه طیور و همچنین مراكز تولید صنایع غذایی، غسالخانه و ....

دوره آموزشی شما چقدر طول می‌كشد؟

دو ترم تحصیلی است و بعد از آن كار عملی دارند، به نحوی كه باید نزد اساتید و سایر طلابی كه در دوره شركت كرده‌اند به تدریس احكام بپردازند.

پس از موفقیت در دوره، گواهینامه هم به آنها می‌دهید؟

بله قرار است كه با هماهنگی حوزه به اینها گواهینامه داده شود. البته به نظر ما اگر كسی در این عرصه توانمند باشد، نیازمند گواهینامه نیست ولی برای اینكه رسمیت داشته باشد این كار طبق صلاحدید مركز مدیریت حوزه انجام می‌گیرد.

نگاه مدیریت جدید حوزه نسبت به فعالیت‌های ستاد ترویج احكام دین چگونه است؟

در اوایل مدیریت آیت‌الله مقتدایی به اتفاق اعضای شورای این ستاد خدمت ایشان رسیدیم و كار را توضیح دادیم كه ایشان بسیار خوشحال شد و بر ضرورت كار تاكید داشت و وعده ادامه پشتیبانی‌های سابق و نیز حمایت‌های جدید را دادند كه امیدواریم ان‌شاء‌الله صورت بگیرد.

آیا قصد توسعه این دوره‌ها به طلاب خواهر را ندارید؟

برخی از مراكز حوزوی كه متكفل آموزش خواهران هستند از ما برای برگزاری این دوره ویژه بانوان طلبه درخواست كرده‌‌اند اما ما فعلاً قصد چنین كاری را نداریم در عین حال حاضریم طرح را در اختیار این مراكز قرار دهیم و اساتید را به آنها معرفی كنیم تا خودشان برگزار كنند.

گفتید كه كارهای این ستاد را در چند مرحله تعریف كرده‌اید. لطفاً توضیح دهید؟

فعلاً مرحله آموزش در حال انجام است و لكن از اقدامات بعدی راه‌اندازی كتابخانه تخصصی احكام است. بنده حدود 30 سال است كه هر جا اعم از داخل و خارج كشور كار جدیدی در زمینه احكام دیده‌ام خریداری كرده‌ام و دوستانی هم كه به خارج از كشور سفر داشته‌اند در این زمینه مرا همراهی كرده‌اند. لذا الان مجموعه‌ای تقریباً غنی آماده شده است كه در كنار كلاس‌ها راه‌اندازی شود.

مرحله بعدی راه‌اندازی موزه موضوعات فقهی است كه سالیانی به این فكر بوده‌ام و این دغدغه را هم به برخی بزرگان منتقل كرده‌ام كه در آن انواع پرندگان حلال گوشت، ماهی‌ها ودیگر موضوعات مرتبط فقهی به نمایش گذاشته شود.

ما الان آكواریوم‌های بزرگی داریم كه مردم به تفریح و بازدید به آنجا می‌روند؛ خب چه اشكالی دارد كه حوزه هم چنین جایی داشته باشد تا طلاب بعد از آنكه" اطعمه و اشربه" را خواندند به آنجا بروند و مشاهده كنند تا توان پاسخ‌گویی به مسایل شرعی مردم بیشتر شود.

یا اگر، همان طور كه ماكت عملیات‌های دوران دفاع مقدس رادرست می‌كنیم، ماكت تمام مواقف عمره و حج‌ را به نمایش بگذاریم، ضریب یادگیری و ماندگاری مطالب خیلی بالا می‌‌رود.

من گاهی گفته‌ام كه آب، یكی از موضوعات فقه است و در كشور، چندین موزه آب داریم ولی ما برای تمام موضوعات فقهی، یك موزه واحد نداریم.

حاج‌آقا! چرا این حرف‌های خوب در حد حرف باقی می‌ماند و اجرایی نمی‌شود؟

البته ما ناامید نیستیم مثلاً برای همین شهرك آموزشی حج زمینی نزدیك حرم امام خمینی در نظر گرفته‌اند.

ما ایده‌ها و طرح‌ها را بارها گفته‌ایم و باز هم خواهیم گفت و اگر انجام این كارها بیست سال دیگر هم محقق شود خوب است.

آیا برنامه‌های دیگری در ستاد در نظر گرفته‌اید؟

بله، الان نیروی پاسخ‌گو به اندازه كافی در حوزه نداریم بحمدلله استاد، درس خوانده و فاضل‌های زیادی در حوزه حضور دارند اما الان دست نیاز مراكز پاسخ‌گو به سوی حوزه دراز است كه افرادی به مسایل شرعی ودینی مردم پاسخ بگویند لذا یكی از برنامه‌های ما این است كه لااقل در مراكز استان‌ها فرد یا افرادی در حوزه‌های علمیه با چندین خط تلفن پاسخ‌گوی سئوالات شرعی مردم باشند و مردم بدانند كه یك مركز پاسخ‌گویی به سئوالات شرعی در شهر آنها وجود دارد.

نظرات مراجع با هم فرق می‌كند و امر پاسخ‌گویی شرعی به این شكل نیازمند آگاهی‌های خاص می‌باشد.

اتفاقاً یكی از كارهای ما همین است. یعنی آشنایی با تفاوت فتواها و تسلط بر اینها به مقداری كه امر پاسخ‌گویی را تسهیل نماید و اجرای این طرح توفیقات زیادی را در پی خواهد داشت. اصلاً چه اشكالی دارد كه حوزه علمیه در ماه مبارك رمضان چند خط تلفن اعلام كند كه مردم سئوالات شرعی‌شان را از این طریق بپرسند من یك خط تلفن همراه دارم كه لاینقطع با آن تماس می‌گیرند و قریب به اتفاق آنها سئوال شرعی دارند.

آیا برنامه‌‌ای در تدوین متون احكام و كتب درسی ندارید؟

ما در این زمینه اعلام آمادگی می‌كنیم اما هنوز اقدامی نشده است. الان سالیانی است كه بخشی از كتاب‌های درسی به احكام اختصاص دارد اما میزان موفقیت آن معلوم نیست اینها باید طوری باشد كه وقتی دانش‌آموز یا دانشجو احكام را می‌خواند هم لذت ببرد هم علاقه‌اش به فراگیری احكام بیشتر شود.

ما حتی در خصوص احكام در حوزه برای سطح‌های مختلف، خواهران، برادران و طلاب ایرانی و غیر ایرانی هم از متون متناسب برخوردار نیستیم.

نظر شما درباره تدوین رساله‌های تخصصی برای اقشار مختلف چیست؟

باید بانوان، نوتكلیفان، و نوجوانان، جوانان و دانشگاهیان و عموم مردم هر كدام رساله‌‌های مخصوص به خود را داشته باشند. ما ضمن احترام به رساله‌های فعلی، برای تكمیل شدن آن طرح داریم زیرا بسیاری از ابواب در آن نیامده است. مسایل پزشكی معمولاً به طور كامل در رساله‌ها وجود ندارد، آداب زندگی كه جزو احكام دینی است در رساله‌ها نیست.

مناسب است احكام گناهان مثل دروغ، غیبت و دیگر مسایل فقهی در رساله‌ها بیاید كه امیدواریم اینها هم انجام بپذیرد. البته توقع این نیست كه مراجع معظم تقلید حفظهم‌الله با آن همه كثرت مشاغل اینها را بنویسند بلكه ما باید در خدمت آنها باشیم و اینها را آماده كرده تقدیمشان كنیم و طبق صلاحدید تایید كنند. علاوه بر این بیش از 50 سال از نشر قالب فعلی رساله‌ها می‌گذرد و بسیاری از اصطلاحات و لغات آن قابل فهم برای عموم نیست و این هم به معنای تغییر در فقه نیست بلكه برخی موضوعات چندان قابل ابتلا نیست و باید حذف شود و برخی موضوعات كه اشاره شد باید به آن اضافه شود.

به عنوان مثال، سابقاً بحث" سبق و رمایه" را در كتب فقهی داشته‌ایم لكن باید مسایل آن با تطبیق بر مباحث و مصادیق روز در رساله‌های عملیه بیاید.

علی‌رغم رونق نسبی در دروس فقه و اصول در حوزه‌های علمیه، شاهد رونق بیان احكام در فعالیت‌های تبلیغی نیستیم. چرا؟

سابقاً مرسوم بوده است كه در منبرها احكام می‌گفتند ولی متاسفانه مقداری كمرنگ شده است و ما اتفاقاً هدفمان این است كه احكام جزو موضوعات اصلی تبلیغ شود نه اینكه به بین‌الصلاتین خلاصه گردد. چون اگر فقه جزو موضوعات اصلی معارف دین است پس باید جزو مباحث اصلی كه مردم از آن مطلع شوند نیز باشد. به نظر ما اگر احكام با زبان قابل فهم برای مردم و نمونه‌های قابل ملموس و مبتلابه و استفاده از جاذبه‌های هنری كه شرع اجازه می‌دهد مطرح شود، مورد استقبال قرار می‌گیرد.

با تشكر از شركت شما در این گفت‌وگو

من هم از شما تشكر می‌كنم.