گزارشي از ميزگرد حقوق اساسي و حاكميت ملي"

* دكتر محسن آرمين

دكتر آرمين احكام مربوط به ارتداد را بنا به آراي عالمان و مفسران بزرگ قرآن از احكام سياسي و نه شرعي دانسته و تاكيد ميكنند "در قرآن هيچ اشاره اي به مجازات دنيوي مرتد نشده است."

وي در اين ميزگرد مي گويد: اگر در بررسي جايگاه آزادي در اسلام به جستجوي كاربرد لفظ آزادي و يا معادلهاي آن در متون اسلامي بسنده كنيم راه خطا رفتهايم،آزادي يك مفهوم و مقوله جديد است بنابراين در بررسي نسبت دين و آزادي به مفهوم جديد نبايد خود را محدود به بحث واژه شناسي كنيم.

محسن آرمين كه به مناسبت روز آزادي بيان در انجمن اسلامي دانشجويان پرديس دانشكدههاي فني با موضوع نسبت "اسلام و آزادي از نظر قرآن" سخن ميگفت، با بيان اين مطلب تاكيد كرد: در گذشته آزادي در معنايي متفاوت با معناي جامعه شناختي و امروزين آن نبود. اين واژه در زبان فارسي و عربي عمدتاً به دو معنا ي حقوقي يعني آزادي در برابر بردگي و معناي اخلاقي يعني آزادگي و شرافت و بزرگي به كار رفته است.

وي با بيان اينكه در انديشه فلسفي و كلامي اسلامي از منظر مباحث هستي شناسي به آزادي تاكيد بسيار شده است، تصريح كرد: بحث جبر و اختيار و اينكه انسان آزاد يا مجبور است در واقع رويكردي هستيشناسانه و آنتولوژيك به مقوله آزادي است و متاسفانه در انديشه فلسفي اسلامي مباحث مربوط به آزادي به مباحث آنتولوژيك محدود ماند و به حوزه جامعه وارد نشده است.

آرمين در عين حال ريشه بحث مربوط به جبر و اختيار را با مباحث سياسي مرتبط دانست و گفت: ميتوان رد پاي آزادي به معنا و مفهوم جديد آن را در تاريخ و مراحل آغازين پيدايش بحث جبر و اختيار جستجو كنيم. مقوله جبر و اختيار ريشههاي سياسي و اجتماعي دارند. اين مقوله به عنوان يك بحث كلامي و در سطحي گسترده براي اولين بار اين مساله در زمان حكومت بنياميه مطرح شد. چرا كه خلفاي بني اميه ميكوشيدند ايدئولوژي جبر را در جامعه براي توجيه ديكتاتوريشان ترويج كنند. يعني آنان از انديشههاي ديني براي تقويت جبرگرايي سوء استفاده ميكردند.

وي افزود: ادامه يافتن حكومت و ديكتاتوري بنياميه باعث شد كه بحث آزادي به جنبههاي كلامي محدود و جنبههاي سياسي و اجتماعي آن مسكوت بماند.

اين استاد دانشگاه با اشاره به مدينه فاضله فارابي گفت: فارابي در كتابهاي مدينه فاضله و السياس-ه المدنيه خود چند نظام اجتماعي را برميشمارد كه يكي از آن نظامها "مدينه فاضله" است كه از نظر او نظام مطلوب و آرماني محسوب ميشود. وي در عين حال از نظامي ديگر نزديك به مدينه فاضله ياد ميكند كه ميتواند زمينه نظام اجتماعي مدينه فاضله شود. وي نام اين نظام را "مدينه الاحرار است". و معتقد استمردم در اين نظام آزاد هستند و هيچ كس بر ديگري سلطه ندارد و همچنين حاكم اين مدينه خدمتگذار مردم محسوب ميشود و وظيفه گسترش و تامين آزادي مردم را بر عهده دارد. استفاده از واژه حر در نام اين نظام اجتماعي توسط فارابي بسيار مهم است . در واقع اصطلاح مدينهالاحرار به روشني حاكي از آن است كه فارابي لفظ حر و احرار را در معنايي بسيار نزديك به معنا ي امروزي آن به كار برده است

آرمين با بيان اينكه اگر در بررسي جايگاه آزادي در اسلام به جستجوي كاربرد لفظ آزادي و يا معادلهاي آن در متون اسلامي بسنده كنيم راه خطا رفتهايم،آزادي يك مفهوم و مقوله جديد است بنابراين در بررسي نسبت دين و آزادي به مفهوم جديد نبايد خود را محدود به بحث واژه شناسي كنيم.

سخنگوي سازمان مجاهدين انقلاب در ادامه با بيان اينكه ميتوان براي تبيين نسبت ميان دين و آزادي و يا دين و دموكراسي به سراغ قرآن رفت و ديد آموزهها و تعاليم اين متن ديني با آزادي سازگاري دارد يا خير. در اين زمينه به عنوان مثال در تبيين موضوع آزادي عقيده كه يكي از مباحث مهم در بحث آزادي و دموكراسي است بهترين راه مطالعه گزارشي است كه قرآن درباره تعامل پيامبران با كفار و مسلمين بيان ميكند. آيا پيامبران ملزم بودند همه را به پذيرش پيام وحي و رسالت خود وادار كنند؟ اگر در اين بررسي به اين نتيجه برسيم كه پيامبران وظيفه اكراه و اجبار مردمان را در پذيرش پيام وحي بر عهده داشتند در اين صورت بايد بپذيريم كه آزادي و دين يا دست كم آزادي عقيده و مذهب با اسلام تعارض دارد.

آرمين با اشاره به اينكه پيامبران در دعوت خود اجازه تحميل عقيده نداشتند، ادامه داد: قرآن ميگويد انسان مختار است كه دعوت پيامبران را بپذيرد يا نپذيرد. البته مسوليت اين انتخاب و آزادي را نيز بايد بپذيرد و در برابر پروردگار خويش پاسخگو باشد.

وي با اشاره به آيه لو شاء ربك لآمن من في الارض جميعا ،گفت: همه مفسران در تفسير اين آيه گفتهاند كه خداوند از انسانها ايمان از سر اختيار و آزادي را خواسته است.

وي در خصوص بحث ارتداد نيز گفت : در بحث ارتداد نميتوانيم به گونه اي سخن بگوييم كه گرفتار معيار دوگانه در نظر و عمل بشويم. نميتوان تغيير دين را در پذيرش اسلام مطلوب بدانيم اما از اسلام به دين ديگر را موجب مرگ. اگر همه اديان همينگونه عمل كنند ديگر ارشاد و هدايت و تبليغ بلاموضوع ميشود. وي با اشاره به آياتي در مورد ارتداد و تاكيد بر اين نكته كه در قرآن هيچ اشاره اي به مجازات دنيوي مرتد نشده است، توضيح داد: بسياري از عالمان و مفسران بزرگ قرآن معتقدند حكم ارتداد حكمي سياسي است و نه شرعي. يعني در گذشته و در دوران صدر اسلام كه صف بنديهاي سياسي و ديني كاملا بر يكديگر منطبق بوده و خروج از دين به معناي اعلام مخاصمه و پيوستن به جبهه دشمن بوده است. مجازات مرگ براي مرتد به عنوان حكمي سياسي از سوي حكومت قابل توجيه بوده است

از اين رو برخي از متفكران و عالمان مسلمان معتقدند كه مرتد به معنايي كه در گذشته مطرح بوده است به هيچ وجه به معناي تغيير و انتخاب دين اگر چه از سر خطا و نا آگاهي نيست.

منبع: امروز