مجتبی صفامنش

اشاره:
بحثی که مدتی در برخی مراکز فرهنگی به نحو خاص و در جامعه به نحو عام معرکه آرا شده و موافقان و مخالفينی را به خود اختصاص داده است، راه اندازی اپراتور سوم همراه کشور يا همان تلفن های تصویری(رایتل) است. قبل از پرداختن به تحليل پاسخ حضرت آيت الله العظمی ‌صانعی در اين باره بهتر آن است که به اختصار با امکانات اين ابزار اطلاع رسانی در دنيای امروز آشنا شويم که خود در درک بهتر فتوا تأثير به سزايی دارد و زمينه صدور پاسخ جامع و شامل معظم له را به عيان روشن می‌سازد.

خدمات و فوايد

در سال 1389 نسل سوم تلفن همراه کشور موفق به اخذ پروانه گرديد. اين نسل داراي ظرفيت و پهناي گسترده‌اي در باند مي‌باشد که مي‌تواند فوايد و خدمات زير را به کار بران ارائه دهد:
1. ارسال انواع فيلم و عکس براي يکديگر .
2. استفاده از کانال‌هاي تلويزيوني از طريق موبايل.
3. بهره برداري از انواع خدمات بانکداري قابل اطمينان بدون نياز به حضور فيزيکي .
4. امکان جستجوي افراد، مکان‌ها ي نزديک به يکديگر، تشخيص موقعيت شخص شئ و رديابي مرسولات و وسايل نقليه .
5. استفاده برتر با سرعت بالا از اينترنت .
6. و سرانجام امکان ارتباط تصويري کاربران با يکديگر.

چگونگي کاربري
نحوه استفاده از اين ابزار اطلاع رساني جديد بدين گونه اين است که سيم کارتي تهيه و بر روي گوشي‌هاي خاصي که قابليت ويژه داشته و دوربين در آن نصب شده باشد، قرار مي‌گيرد تا شرکت مربوطه بتواند کاربرآن را مورد پشتيباني قرار دهد و در قبال اين پشتيباني بر اساس ثانيه يا دقيقه هزينه از کاربر، دريافت مي‌گردد.

ايراد منتقدان و پاسخ متخصصان

برخي از منتقدان راه اندازي اين نسل از تلفن همراه را نظر بر اين است که با تماس اوليه، امکان مشاهده دو طرف ا رتباط ممکن بوده و امکان دارد شئونات ديني و اخلاقي رعايت نگردد و نامحرمان اين امکان را دارند که از اين طريق، يکديگر را مشاهده کنند که اين خود باعث ايجاد ناهنجاري‌هاي فردي و اجتماعي مي‌گردد. و ديگر ايراداتي که از سنخ موضوعات خارجي و مصاديق به شمار آمده و گاه بر اساس پرسش‌هايي اين چنيني حکمي‌کلي صادر مي‌شود که خود مي‌تواند مورد تأمل و نظر قرار گيرد. در اين باره، ودر پاسخ به اين شبهه که پس از برقراري تماس اوليه ممکن است مشکلات شرعي در مشاهده دو طرف تماس ايجاد شود؛ متخصصان امر مي‌گويند: مشترک مي‌تواند پس از زنگ خوردن گوشي تلفن همراه در بدو امر، شکل ارتباط تصـويري را انتخاب نکرده و دکمه voice call را فشار دهد و تنها به شکل صوتي پاسخ تماس گيرنده را دهد و در صورتي که مايل باشد طرف مقابل تماس گيرنده تصوير او را مشاهده، يا او تصوير تماس گيرنده را ببيندـ به دليل رعايت شونات اخلاقي و شرعي، مي‌تواند گزينه video call را انتخاب نمايد. به عبارت ساده تر اين خود مشترک است که امکان مکالمه تصويري ميان خود و طرف مقابل را فراهم مي‌کند و الزامي‌نيست که دربدو امر، ارتباط تصويري برقرار باشد.

مخالفان اعتقاد دارند اين فن آوري چون امکان ا رتباط ميان محرم و نامحرم را برقرار مي‌کند باعث مفاسد بسياري چون خطر آفريني براي بنيان خانواده شده و امکان سوء استفاده را فرا هم مي‌آورد .

محققان، مختصصان ومتصديان اين شبکه علاوه بر پاسخ ذکر شده مبني بر اختياري بودن دريافت تصوير به همراه صوت يا عدم آن، سوء استفاده را منحصر در اين گونه شبکه و فن آوري ندانسته استفاده از ديگر امکاناتي که جاري است مانند «وب کم» را هم ياد آوري و معقتدند نمي‌توان به واسطه احتمال سوء استفاده از امکانات اين شبکه در بعضي از موارد توسط افراد سوء جو! از ديگر فوايد آن چشم پوشي کرد .

آيت الله صانعي در پاسخ به استفتائي در اين باره در يک نگرش کلي« استفاده از ابزارهاي اطلاع رساني از هر نوع را اگر در طريق آلودگي ا نسان به گناه باشد حرام مي‌داند». اين نگرش موافق با ديدگاه اتفاق فقهاست چرا که بهره بردن از هر آلت و وسيله‌اي با هدف‌هاي آلوده و انحرافي، از نظر شرع ممنوع است. اين نکته درباره آلاتي که موضوع له و هدف اصلي از توليد آن براي مقاصد ممنوعه شرعي يا عقلي است، کاملا مبرهن و روش است. مانند هر چيزي که نتوان منفعت حلالي براي آن متصور شد. اما آلات و وسايلي که به تعبير فقه جزو « آلات مشترکه بين منافع حلال و حرام »است، در اين گونه موارد بايستي متخصصان امر نظر دهند که آيا کلاميک از منافع اين آلت و وسيله مشترک ا لمنافع بين حرام و حلال، بر ديگري مي‌چربد؟ به عبارت ديگر در عالم مصداق و بهره برداري آيا منافع حلال آن بيشتر است يا منافع حرام و پس از بررسي متصديان و متخصصان مستقل و دريافت انظار کارشناسان، بر اساس منافع غير اصيل و فرعي حلال يا حرام نمي‌توان يک جهت را گرفت و جهت ديگر را حلال يا حرام اعلام کرد. البته گاهي چيزي مانند خمر که موضوع له آن سکر و مستي است هم مي‌تواند با انگيزه ديگري مورد خريد و روش قرا ر گيرد به عنوان مثال کسي مقداري شراب مي‌خرد تا آن را تبديل به سرکه نمايد. در هر صورت در مواردي که وسيله‌اي داراي منافع مشترک ميان حلال و حرام است اين اتفاق نظر و جود دارد که خريد و فروش و استفاده حلال بدون مانع است.

منتقداني که قائل اند امکان استفاده در مسير سوء استفاده از اين گونه تکنولوژي وجود دارد ا عتقاد دارند بايد با بر خوردهاي سلبي جامعه را از اين گونه ابزار و لوازم روز، محروم کرد. علاوه بر مطالب مختصر ذکر شده، تجربه نشان داده است با توجه به برخي ديگر از اين گونه وسايل مانند: ويدئو، ماهواره و وب کم، تنها سلب کلي کارساز نبوده و نيست و به اين بهانه که ممکن است برخي از آن بهره نامناسب برند، نمي‌توان جامعه را از اين امکانات به روز محروم ساخت! بنابراين چه بايد کرد؟ متخصصان و جامعه شناسان برا ي حفظ ارزش‌هاي جامعوي و براي بي بهره نشدن از انواع و اقسام امکانات امروزين، بهترين و برترين راه را به جاي برخوردهاي سلبي کلي، فرهنگ سازي و آموزش ا فراد جامعه مي‌دانند. بر اين اساس آيت الله صانعي با اشراف بر اين مسئله مي‌فرمايد: « ناگفته نماند با توجه به اينکه چنين ابزارهايي در سطح گسترده و بسيار آسان در دسترس عموم مردم قرار مي‌گيرد بسيار شايسته و نيکو است که جامعه شناسان و آگاهان به مسائل اجتماعي فرهنگ استفاده صحيح از چنين ابزارهايي را در جامعه ترويج نمايند تا به نحو احسن در مسير رشد و کمال جامعه مورد استفاده قرار گيرد».